Article content

بيمه دريائي خسارات تصادفي و غيرقابل پيش بيني را مي پوشاند ، مانند خطرات ناشي از دريا كه مفهوم آن خسارات ناشي از سفر دريا است و هرگونه خسارت و نقصاني كه احياناً در دريا حادث شود . مثلاً خسارت ناشي از توقيف كشتي در دريا شامل بيمه دريائي نمي شود . ولي چنانچه ناشي از تصادم اتفاقي كشتي با كشتي ديگر باشد شامل پوشش بيمه خواهد بود . همچنين خسارت حاصل از آتش سوزي حادث در دريا ، به دريا ريختن اضطراري كالا به منظور نجات كشتي Jettison و ديگر خساراتيكه شامل خطرات عمومي Average GeneraI مي باشد توسط بيمه دريائي پوشيده است به شرطيكه به دريا كلا به علت فساد و عيب ذاتي كالا نباشد .

1- بیمه زمانی:

نوعی بیمه بوده که برای مدت مشخصی اعتبار دارد نظیر مسئولیت انجمن های پی اند آی که در تاریخ و ساعت مشخصی مثلآ ساعت 12 بوقت گرینویچ در روز 20 فوریه هر سال شروع و ساعت 12 بوقت گرینویچ 20 فوریه سال بعد خاتمه می یابد. بیمه زمانی ممکن است برای محدوده خاصی مشخص شده باشد و هر گاه شناور ازآن منطقه بیرون رود، با وجود دارا بودن بیمه زمانی، از پوشش خارج خواهد شد. ضمنآ اگرچه بیمه زمانی برای مدت خاصی اعتبار دارد ولی این امر بدان معنی نیست که به هیچ وجه و تحت هیچ شرایطی بیمه نامه باطل نشود و از اعتبار ساقط نشود.

عواملی که می تواند منجر به فسخ بیمه نامه شود:

- تغییر در انجمن طبقه بندی کشتی

- محرومیت، توقف و یا انقضای گواهینامه کلاس کشتی

- تغییر داوطلبانه یا اجباری در مالکیت کشتی، پرچم، یا انتقال به مدیریت جدید یا اجاره کننده دربست.

2- بیمه سفری:

بیمه هایی که برای یک سفر مشخص اخذ می شود و بیشتر جهت پوشش کالا و کرایه حمل استفاده می گردد و بیمه نامه برای همان سفر ارزش دارد و همچنین کمتر پیش می آید که کشتی تحت پوشش بیمه سفری قرار گیرد.

3- بیمه ترکیبی:

در این نوع بیمه نامه زمان و سفر هر دو مد نظر قرار می گیرد. مثلآ پوشش بیمه جهت یک سفر کشتی از نقطه A به نقطه B برای مدت معین مثلآ 80 روز اخذ می شود. اینگونه بیمه بیشتر از کشتی جهت کالا اخذ می گردد زیرا کالا هم در کشتی و هم در خشکی تا به مقصد برسد در حال جابجایی می باشد. بخش زمانی آن برای زمان بارگیری و تخلیه و بخش سفری آن برای تردد کشتی از بندر مبدآ به مقصد می تواند مورد استفاده قرار گیرد.

چگونگی عقد قرارداد بیمه دریایی و نقش کارگزار و دلال بیمه

اگرچه طرفین قرارداد برای عقد هر قراردادی می توانند مستقیمآ وارد مذاکره و نسبت به عقد قرارداد اقدام نمایند، اما در بیمه های دریایی این امر متداول نمی باشد، بلکه بیمه گذار به دلالان یا نمایندگان بیمه (کارگزاران) مراجعه و نسبت به عقد قرارداد جهت اخذ پوشش بیمه اقدام می نماید.

1- نمایندگی (کارگزاری) بیمه های دریایی

این نمایندگیها در چارچوب آیین نامه نمایندگی بیمه فعالیت می کنند و وفق ماده 1 آیین نامه مربوطه، نماینده بیمه شخصی است حقیقی یا حقوقی که با توجه به قوانین، مقررات و مفاد این آیین نامه مجاز به عرضه خدمات بیمه ای به نمایندگی از جانب شرکت بیمه طرف قرارداد می باشد. با توجه به اینکه نماینده وکیل شرکت بیمه محسوب می شود، لذا قراردادهایی که با بیمه گذاران منعقد می کند برای بیمه گر تعهد آور می باشد. بر این اساس امضاء قرارداد با نمایندگی و پرداخت حق بیمه به وی در حکم انعقاد قرارداد و پرداخت به شرکت بیمه می باشد.

2- دلال بیمه

مطلبق آیین نامه دلالی، دلال رسمی بیمه شخصی است که در قبال دریافت کارمزد، واسطه انجام معاملات میان بیمه گر و بیمه گذار می باشد و شغل معمولی او عرضه بیمه است. دلال رسمی بیمه باید دارای پروانه رسمی باشد ولی دلالان وکیل شرکت بیمه محسوب نشده و در واقع به بازاریابی بیمه پرداخته و مجاز می باشند تا از هر شرکت بیمه ای برای بیمه گذارمطابق درخواست وی با بهترین شرایط  پوشش دریافت نمایند.

بیمه مضاعف  (Double Insurance)و بیمه اتکایی Reinsurance) )

1- بیمه مضاعف:

ماده 8 قانون بیمه ایران چنین مقرر می دارد "در صورتیکه مالی بیمه شده باشد و در مدتی که بیمه باقی است، نمی توان همان مال رابه نفع همان شخص و در برابر همان خطر مجددآ نزد بیمه گر دیگری بیمه نمود". از این رو طبق قانون بیمه ایران، بیمه مضاعف مجاز نمی باشد. در صورتیکه بیمه در زمانهای متوالی اخذ گردد، اولین قرارداد تا قراردادی که با احتساب مبلغ آن، بیشتر از ارزش مورد بیمه نمی شود معتبر و از آن ببعد قراردادهای منعقده بی اعتبار می باشد ولی در صورتیکه قراردادهای بیمه همزمان منعقد شده باشند مازاد بر ارزش مورد بیمه به نسبت مبالغ بیمه نامه ها از آنها کسر می شود بطوریکه جمع مبالغ بیمه معادل ارزش بیمه شود.

در حالیکه طبق ماده 32 بیمه دریایی 1906 انگلستان اصولآ بیمه های مضاعف مورد قبول است، ولی بیمه گران نباید بیش از میزان خسارت غرامت پرداخت نمایند و در زمان وقوع خسارت بیمه گذار می تواند به هریک از بیمه گران مراجعه و ادعای غرامت نماید ولی در عمل اصولآ بیمه گذار به بیمه گر اصلی Leading Underwriter مراجعه و کل خسارت را از او طلب نموده و متعاقبآ بیمه گران دیگر، غرامت پرداخت شده را به نسبت تقسیم می کنند.

2- بیمه اتکایی (Reinsurer)

عبارت از قرارداد بیمه ای است میان دو بیمه گر که بموجب آن یکی از آن دو بخشی از تعهدات خود را در ازاء پرداخت قسمتی از حق بیمه به دیگری به او منتقل می نماید. به بیمه گر واگذارنده، بیمه گر مستقیم و بیمه گر دوم (قبول کننده) بیمه گر اتکایی گفته می شود. بیمه اتکایی می تواند صد در صد بیمه مستقیم باشدو یا بخشی از آن را در بر گیرد. معمولآ بیمه گران مستقیم با توجه به موقعیت های مالی و حتی تخصصی خویش و با عنایت به مبلغ بیمه، انواع خطرات مورد بیمه، موضوع بیمه و شرایط قرارداد بیمه نسبت به انعقاد قرارداد با بیمه گران اتکایی اقدام می نمایند.

علل موجه بیمه اتکایی از نظر حقوقی

الف- تآمین واقعی بیمه گذار:

وقتی مبلغ بیمه بسیار بیشتر از توانایی و امکانات بیمه گر باشد، بیمه گر نمی تواند مطمئن به جبران غرامت باشد . در نتیجه بیمه نامه سندی بی پشتوانه خواهد بود. لذا در چنین شرایطی لازم است چند بیمه گر بطریق اتکایی، بیمه گر مستقیم را در قبال دریافت بخشی از حق بیمه حمایت نمایند.

ب- نهایت حسن نیت:

بیمه گر در صورتیکه مبلغ بیمه متناسب با توانایی وی نباشد، بلحاظ نهایت حسن نیت نباید بیش از توان خود قبول مسئولیت نماید، در غیر اینصورت عقد بیمه نسبت به مازاد توان اوتبدیل به قمار و عمل ریسکی  (Risk)می شود و اصلح است بیمه گر از همان ابتدا تحصیل پوشش اتکایی نماید.

انواع مختلف بیمه کشتی

1- بیمه بدنه و ماشین آلات

2- بیمه حمایت و غرامت

3- بیمه کرایه حمل ،دموراژ و دفاع از شکایت (FD&D)

4- بیمه اعتصاب

5- بیمه جنگی

- بیمه بدنه و ماشن آلات :(Hull & Machinery Insurance)

شامل بیمه بدنه کشتی و همچنین جراثقالها ، تجهیزات و وسایل ناوبری می باشد. بعلاوه سهم مالکان کشتی در مورد خسارت همگانی ، هزینه نجات و بخشی از خسارت وارده به کشتی مقابل در تصادم را پوشش می دهد.

- بیمه حمایت و غرامت (P&I):

معمولآ خسارت و فقدان محموله، فوت و یا آسیب دیدگی خدمه کشتی، خسارت به اسکله و اجسام شناور، آلودگی آب دریا، خسارت به کشتی مقابل در تصادم ، مسافر قاچاق، بیرون آوردن لاشه کشتی، و صدمه و فوت شخص ثالث را شامل می شود.

- بیمه کرایه حمل ، دموراژ و دفاع از شکایت (FD&D):

این پوشش در خصوص حمایت از بیمه شده در دادگاه، منصوب نمودن وکیل،ارائه مشاوره و پرداخت هزینه های حقوقی نظیر هزینه وکیل و انتخاب داور در موارد اختلاف در پرداخت کرایه حمل، دموراژ و چارتر پارتی می باشد.

- بیمه اعتصاب (Strike Insurance):

شامل پوشش هزینه های ناشی از اعتصاب توسط کارگران بندر و یا پرسنل کشتی که منجر به اختلال در کار کشتی می گردد، می باشد.

- بیمه جنگی(War Risk):

بیمه ها بطور عادی در عملیات تروریستی مسئولیت و هزینه ای را متقبل نمی شوند ولی این بیمه می تواند اینگونه خطرات را پوشش دهد.

انواع موضوع بیمه دریایی:

آنجه که بموجب قرارداد بیمه دریایی تحت پوشش قرار می گیرد موضوع بیمه (Subject Matter) نام دارد و می تواند هرگونه مالی را که در معرض خطرات دریایی است را در بر گیرد. مهمترین و شایعترین موضوعات بیمه شامل محموله، کشتی، کرایه حمل و کرایه اجاره کشتی می باشد. البته سایر موضوعات نظیر وام ، وثیقه، حق کمیسیون، مسئولیت متصدی حمل یا مالک ، منافع در هزینه های انجام شده در ارتباط با حمل و نقل دریایی می تواند تحت پوشش بیمه باشد.

لیکن چهار مورد اصلی بشرح ذیل می باشد:

1- محموله: عبارت است از اشیایی با ارزش مالی که بر آن کرایه حمل تعلق و توسط کشتی حمل می شود. توضیح اینکه حیوانات زنده و محمولات روی عرشه اگرچه مطابق حقوق حمل و نقل دریایی جزء محموله محسوب نشده و می تواند طبق ضوابط خاصی تحت پوشش بیمه قرار گیرد.

2- کشتی: عبارت است از هر نوع شناور که جهت حمل و نقل کالا یا مسافر مورد استفاده قرار می گیرد. همچنین کشتی های در حال ساخت در طول مدت ساخت یا تعمیر می تواند تحت پوشش بیمه در برابر خطرات خاصی قرار گیرد.

3- کرایه حمل: مقصود کرایه حمل کالا می باشد که بر اساس قرارداد فی مابین فرستنده / گیرنده کالا با متصدی حمل مشخص و معین می گردد.

4- کرایه اجاره کشتی: که بر اساس قرارداد فی مابین موجر و مستآجر مبلغ اجاره و مسئولیتها مشخص می شود نیز می تواند تحت پوشش بیمه قرار گیرد.

انواع خسارات شامل خسارات کلی (Total Loss) و جزئی (Partial Loss):

- خسارات کلی شامل:

الف: خسارات کلی واقعی (Actual Total Loss):

ممکن است مورد بیمه شده در دریا غرق و یا منهدم شود و امکان نجات آن نباشد یا بواسطه آتش سوزی کلآ از بین برود یا اینکه موضوع بیمه ماهیتآ تغییر کند مثلآ سیمان آب ببیند و تبدیل به سنگ شود یا اینکه موضوع بیمه مفقود شود.

ب: خسارات کلی فرضی(Constructive Total Loss):

هر گاه خسارت وارده به موضوع بیمه بنحوی باشد که با وجود از بین نرفتن کلی و داشتن ارزش از آن چشم پوشی شود یا اینکه هزینه تعمیر و بازیافت آن بیش از ارزش آن پس از تعمیر و یا بازیافت باشد.

- خسارات جزئی شامل:

الف: هزینه های نجات :(Salvage Charges)

به اعمالی گفته می شود که بمنظور جلوگیری از وقوع حوادثی که تحت پوشش بیمه هستند ، توسط اشخاص ثالث انجام می گیرد که بطور داوطلبانه ، بدون قرارداد قبلی توسط شخص ثالث انجام گیرد. معمولآ فرم موافقتنامه ای مبنی بر تعهد No Cure No Pay میان نجات دهنده و فرمانده کشتی که بر اساسForm Of Salvage Agreement Lloyd’s Standard در خصوص نحوه تسویه اجرت نجات می باشد، توسط فرمانده امضاء و در صورت وجود اختلاف به داوری لویدز ارجاع می شود.

ب: خسارات همگانی یا مشترک (General Average):

هنگامیکه در یک حادثه، کشتی و محمولات، جان مسافران یا خدمه یا کرایه همگی در معرض تهدید قرار گیرند و برای دفع خطر همگانی اقداماتی انجام و خسارات بطور اختیاری تحمیل گردد، خسارت همگانی نامیده می شود. خسارت همگانی ممکن است بشکل فدا نمودن و یا بصورت تحمل هزینه هایی جهت رفع خطر باشد. محاسبه و تعدیل خسارات همگانی بر اساس مقررات یورک آنتورپ می باشد که این مقررات در سال 1864 با حضور مالکان کشتی، شرکتهای بیمه و کارشناسان خسارت همگانی تنظیم ، سپس در سالهای بعد و آخرین بار در سال 1976 مورد تجدید نظر و اصلاحات قرار گرفت. داوطلبانه بودن، غیر معمول بودن، منطقی بودن عمل و خطر مشترک چهار شرط اساسی خسارت همگانی می باشد.

ج‌- هزینه های خاص (Particular Charges):

هزینه های است که توسط بیمه گذار یا نمایندگان او برای محافظت از موضوع بیمه در برابر خطرات تحت پوشش بعمل می آید و جزء هزینه های نجات یا خسارت همگانی محسوب نمی شود. مصداق روشن هزینه های مذکور هزینه هایی است که بموجب شرط تقلیل یا جلوگیری از خسارت (Sue And Labour Clause) که ضمن قرارداد بیمه قید می شود، انجام می پذیرد. بر این اساس بیمه گذار مجاز است بمنظور جلوگیری از خسارت یا گسترش آن هزینه نماید و بیمه گر موظف به پرداخت آن می باشد، خواه این اقدامات منتج به نتیجه شود و یا نشود.

در اعمال شرط Sue And Labour نکات ذیل باید مورد توجه قرار گیرد:

-  اصل خسارت مورد نظر تحت پوشش بیمه ای باشد، مثلآ اگر FPA و جنگ تحت پوشش نباشد در اینصورت هزینه های تقلیل یا جلوگیری از خسارت قابل جبران نخواهد بود.

- اعمال و مخارج انجام شده توسط بیمه گذار، یا خدمه یا نمایندگان وی صورت پذیرفته باشد. در غیر این صورت اجرت نجات شامل آن نخواهد شد.

چ- خسارات خاص (Particular Average):

خسارات جزئی که در اثر حادثه بوجود می آید و نیز مشمول G.A. نمی شود. مثلآ وقتی که کشتی به گل می نشیند یا تصادم می کند یا محموله آن آسیب می بیند.

نقض تعهدات توسط بیمه گذار و آثار آن:

چند نمونه از نقض تعهدات در امر دریانوردی و آثار آن به شرح ذیل می باشد:

1- انحراف از مسیر: مطابق قانون بیمه دریایی انگلستان هرگاه کشتی بدون دلیل قانونی از سفری که در بیمه نامه ذکر شده، منحرف گردید، بیمه گران از زمان انحراف از مسیر از تمامی مسئولیتهای خود مبرا هستند و هیچ تفاوتی نمی کند که کشتی به مسیر اصلی خود بازگردد یا خیر. لازم به توضیح است که مسیر یا طبق بیمه نامه مشخص می شود یا طبق عرف.

2- تآخیر در سفر: تآخیر در سفر در بیمه نامه سفری می تواند منجر به فسخ بیمه نامه شود.

3- تغییر در سفر: در بیمه نامه سفری اگر بیمه گذار به میل خود و نه به اجبار سفر را تغییر دهد، در چنین شرایطی بیمه گر مسئولیتی نخواهد داشت و بیمه نامه فسخ می شود.

فرانشیز (Deductible/Franchise):

مبلغی که از میزان مبلغ تعیین شده جبران غرامت توسط بیمه گر کسر می گردد فرانشیز می باشد. فرانشیز به سه دلیل اعمال می شود.

الف: تحقیقات در مورد ادعاهای کوچک هزینه بر است. لذا بیمه گر مایل به درگیر شدن در هر مورد نمی باشد.

ب: بیمه گذار برای جلوگیری از وقوع خسارت ، مراقبت لازم را از اموال بیمه شده اعمال می نماید زیرا بخشی از هزینه ها را خود باید متحمل شود.

ج: ماهیت ذاتی بعضی از کالاها بنحوی می باشد که تشخیص علت خسارت را بسیار مشکل می نماید. بدینوسیله در صورت ضرورت جبران غرامت، بخشی از هزینه ها را بیمه گذار بعهده بگیرد.

فسخ بیمه نامه و انفساخ (Automatic Termination)

هر قراردادی ممکن است به یکی از روشهای ذیل خاتمه یابد:

- به دلیل نقض تعهدات یکی از طرفین

- به دلیل وقوع حوادث غیر منتظره

- با توافق طرفین

- با اتمام انجام تعهدات طرفین

بیمه نامه اصولآ در شرایط ذیل بطور خودکار فسخ می شود:

- تغییر انجمن طبقه بندی کشتی، معلق شدن، عدم ادامه یافتن، باز پس گرفتن یا انقضای کلاس

- هرگونه تغییری خواه داوطلبانه یا غیره در مالکیت کشتی یا پرچم آن، انتقال کشتی به مدیریت جدید یا اجاره دربست. ضمنآ بازپرداخت مدت پس از فسخ قرارداد بصورت روزانه محاسبه و توسط بیمه گر برگشت خواهد شد. همچنین هر قراردادی که فسخ شود به شرطی که عقد قرارداد از ابتدا خلاف نبوده باشد تمامی حقوق و مسئولیتها برای حوادث قبا از ختم قرارداد برای بیمه گذار محفوظ خواهد بود.