این ساختمان به عنوان بزرگترین خانهٔ تهران در انتهای شمالی خیابان جردن در منطقه الهيه تهران جای گرفته است و معماری آن از روی الگوی معماری قصر پتی تریانو (تریانوی کوچک) در ورسای ساخته شده است. ثروت همیشه با سیاست رابطهای تنگاتنگ پیدا میکند و به خاطر رابطه ثابت با دربار ایران، این خانه نقشی مهم در خاطرات سیاسی آدمهای بسیاری، از قبل تا بعد از انقلاب بازی کرد.
خانه شناخته شده به کاخ ثابت پاسال متعلق به دوره پیش از انقلاب با مساحت بیش از ۱۱ هزار و ۵۴۳ متر مربع در کوچه ناهید در ابتدای بلوار آفریقا (جردن)، تقاطع خیابان حمیده طاهری و محمد روانپور جای گرفته است. این خانه پیش از انقلاب، گرانترین و بزرگترین خانه شهر تهران بوده است به طوریکه ارزش آن در آن زمان ۱۵ میلیون دلار براورد شده بود. پیش از انقلاب از این عمارت باشکوه به عنوان «قصر سنگی» یاد میشد.
اگرچه ساخت بنا در سال ۱۳۴۰ به پایان رسید، اما با در نظر گرفتن جریانهای رایج معماری در جهان و حتی در ایران دهه ۱۳۴۰، باید گفت این بنا به هیچ وجه فرزند زمان خود نیست و هیچ تعلق خاطری به جنبشهای معماری معاصر و حتی انبوه خانههای مدرن که در خیابان پهلوی سابق ساخته شدهاند ندارد.
این عمارت استخری بزرگ دارد و یک جریان آب که مثل معماری سنتی ایران از زیر خانه رد میشود. یک تئاتر روباز کوچک در بخشی از باغ در نظر گرفته شده است. به موازات باغ و از ورودی سوارۀ خانه، یک پارکینگ بزرگ برای مهمانیهای شبانه و پارک ماشینهای مدعوین طراحی شده که نشان کمی از سلیقه دارد و به پارکینگ یک مرکز خرید میماند. زیربنای خانه نزدیک به دو هزار متر مربع در دو طبقه اصلی و یک طبقه زیرزمین است.
گفته میشود این خانه از روی اقامتگاه قرن هجدهمی مادام دو باری و بعدها ماری آنتوانت، قصر پتی تریانو (تریانوی کوچک) در کاخ ورسای ساخته شده که آنژ-ژاک گابریل آن را طراحی کرده است. اما در واقع شباهتهای این دو بنا به همدیگر، مثل هر دو بنای نئوکلاسیک دیگر، شباهت عام است؛ تعداد قابل توجهی تقلید مشهور از تریانو در آمریکا، برزیل و رومانی وجود دارد که شباهتشان به مراتب بیشتر است. اما نمای اصلی عمارت ثابت شباهتی انکارناپذیر به نمای جنوبی کاخ سفید دارد که یکی از مشهورترین بناهای نئوکلاسیک محسوب میشود.
آذینهای درونی این خانه کار شرکت فرانسوی "مزون ژانسِن" بود که از اواخر قرن نوزدهم برای اعیان و خانوادههای سلطنتی طراحی میکرد و بزرگترین پروژهاش در ایران طراحی خیمههای جشنهای ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی ایران بود. ثابت از حدود ده سال پیش از ساخت این خانه با این شرکت (که در ۱۹۷۳ تعطیل شد) آشنایی داشت و حتی در ۱۹۵۰ از ژول لِلو که برای مزون ژانسن کار میکرد، خواست تا آپارتمانش را در نیویورک طراحی کند. پردههای کاخ ثابت پاسال و درهای آن .
بر اساس بقیه کارهای مزون ژانسن در آن دوره میشود حدس زد که داخل عمارت ثابت چه شکلی داشته: پردههای ضخیم و تیره (که از بلژیک آورده شده بودند) که از زیر سقف تا کف کشیده شدهاند. پنجرههای نمای ساختمان این نظر را تأیید میکند. سقف با گچکاری کلاسیک اما ساده و بدون ازدحام، دیوارها با کاغذ دیواری بدون طرح و رنگی که با پردهها تناسب دارند، شومینههای بزرگ اما ساده با دورکاری سنگ مرمر و مجسمههای کلاسیک (با سنگتراشیهای روح الله میرزائی) و درهای چوبی سنگین که متعلق به یک قصر فرانسوی هستند با دور درهای با گچکاری منقوش به طرح گل.
اگر چه بنا به گفتههای معاون شهرسازی و معماری وزارت راه و شهرسازی ایران دستور توقف موقت عملیات در این خانه ارزشمند صادر شده است، اما به گفته معاون سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران برای نگهداشت و حفاظت از کاخ ثابت پاسال و برای ثبت آن در فهرست آثار ملی کشور، نیاز است که گزارش کاملی از این بنا آماده شود، اما تاکنون کارشناس سازمان میراث فرهنگی به کاخ ثابت پاسال راه نیافتهاند و از ورود آنها به ساختمان جلوگیری شده است. در مقابل مدیر بافتهای تاریخی شهرداری تهران با بیان این که شهرداری تهران اجازه صدور مجوز تخریب برای هیچ بافت تاریخی را ندارد، ادعا کرد صدور مجوز تخریب «کاخ ثابت پاسال» توسط سازمان میراث فرهنگی صادر شده است.
بر اساس برخی گزارشها درختان این خانه بزرگ خشکانده شده و قرار است با تخریب آن یک برج مرتفع تجاری ساخته شود. در پاییز ۱۳۹۳ رئیس سازمان نظام مهندسی ساختمان در واکنش به خبر تخریب این بنا با ارسال نامهای به وزیر راه و شهرسازی با اعتراض به تخریب این کاخ، گفت: «بیشک ساخت برجی ۹ طبقه با کاربری تجاری، بیتوجهی به توصیه اکید بزرگان نظام مبنی بر حفظ هویت تهران است. در دی ماه ۱۳۹۳ محمد حقانی عضو شورای شهر تهران با بیان اینکه شورای شهر به لحاظ قانونی دراین زمینه نمیتواند کاری کند، گفت " خاضعانه و برادرانه از شهردار تهران خواهش می کنم که مانع تخریب این ساختمان و تغییر کاربری آن به یک مجموعه تجاری شود، زیرا این ساختمان یک سرمایه فرهنگی و از جاذبه های گردشگری شهر تهران است."
همچنین در اخرین اخبار مهدی چمران، رئیس شورای شهر تهران اعلام کرد که «پیشنهاد شورای شهر به جای حفظ گرانترین خانه تهران، ساخت مسجد است البته باید در این مکان فرهنگی بخش تجاری فعال شود تا مکان فرهنگی بتواند هزینه های خود را در بیارد.»
آخرین ویرایش در 07/03/1396